Kalsit

Adını Yunanca kireç anlamına ‘’ chalix’’ kelimesinden alan kalsit, halen en yaygın ve en şaşırtıcı mineraldir. Yer kabuğunun %4’ünü oluşturan ve farklı jeolojik ortamlarda oluşmuş kalsit, dünya yüzeyindeki en yaygın minerallerden bir tanesidir.Kalsit,büyük kaya yığınları şekillendirebilir ve üç ana kaya sınıfının önemli bir kısmını oluşturur.Çökme ortamlarında, oolitik, fosiliferus ve büyük kireçtaşı yığınlarını oluşturur ve kumtaşı ve yumuşak kayalar olarak çimentonun bile gereksinimlerini karşılar. Metamorfik olaylardan kaynaklı ısı ve basınçtan dolayı kireçtaşları, mermer haline gelir.Kalsit, karbonatit olarak adlandırılan volkanik kayaların ana bileşenidir ve birçok hidrotermal damarların ana bölümünü oluşturur. Bu kaya türlerinin bazıları %99 ‘dan fazla kalsitten oluşmuştur.

Bu kadar bol miktarda bulunması ve geniş bir alana yayılmış olmasından dolayı, çok çeşitli olabilmesine şaşmamak gerekir.Kalsit kristalleri,ana şekiller olan pozitif ve negatif rhombohedronlar,sarp, kısmen veya zayıf eğimli rhombohedronlar,çeşitli scalahedronlar, prizma gibi yapılara dayalı, tamı tamına bin tane farklı yapı oluşturabilir.Kalsit içerisinde 300’den fazla kristal form tespit edilmiştir ve bunlar binlerce farklı kristal oluşturmak için birleşebilir.Ayrıca kalsit, koleksiyoncuların gözdesi olan ikiz türler de oluşturur. Bir de kristalleri, renk çeşitlerini,nadir birliktelikleri ihtiva eden phantomlar vardır. Basitçe, kalsit çeşitliliğinin bir sonu yoktur.

Bir çok çeşit kalsit vardır ve bunların tamamını tanımlamak mümkün değildir.Yine de başı çeken birkaç tür vardır.Muhtemelen, en iyi bilinen kalsit türü, en yaygın form olan, scalenohedron veya bazen adlandırıldığı gibi ‘’Köpekdişi Direği’’dir.Bu tür ikili piramit veya dipiramit olarak görülür, fakat belirgin bir şekilde farklılık da gösterebilir. Scalenohedron noktası oldukça keskindir ve adından da anlaşılacağı gibi aynen bir köpeğin dişine benzer. Güzel berrak renksiz veya amber-portakal örnekleri bu türün klasikleri olarak kabul edilir ve başı çeken örnekler Pugh Taşocağı,Ohio; Cornwall,İngiltere ve Elmwood,Tennessee ‘den gelir.Fakat bu tür tüm dünyada bulunmaktadır.

İlla ki bir kalsit türüne gerek yoktur, mağara oluşumları kalsit hikayesinin kesinlikle tek yönüdür. Kalsit, mağara oluşumlarındaki temel mineral bileşendir. Sarkıtlar ve dikitler, mağara peçeleri,mağara incileri,soda kamışları ve daha pek çok çeşit mağara oluşumunun temelinde kalsit vardır ve milyonlarca ziyaretçi yer altı mağaralarında bunları keyifle izler. Gerçek şudur ki, kalsit bu oluşumların meydana gelmesinde kolayca çözünmüştür. Mağara tavanında bulunan kireçtaşları, yıllar içerisinde asitli yer altı suları tarafından çözülmüş ve aşağı,büyük ve derin mağaralara süzülmüştür. Gerçekte,büyük ve derin mağaraların kendileri de, kireçtaşı yönünden zengin alanların su tarafından çözülmesiyle oluşmuş olabilir.Kalsit tarafından zenginleştirilmiş su, nem bakımından kuru bir mağaraya girdiği zaman, su buharlaşmaya başlar ve aynı zamanda içerisinde bulundurduğu kalsit de çökmeye başlar. Sonuçta, biriken kalsit genellikle son derece saftır ve eğer içerisinde çok az da olsa demir veya diğer yabancı malzemelerden bulunursa renklidir.

Meksika’nın damarlı akikleri, genellikle süs eşyalarında kullanılan bir kalsit türüdür.

Bu kalsit çeşitli figürlere oyulur ve Amerika’da neredeyse her çocukta bir veya iki adet, Meksika akiklerinden yapılmış hayvan figürlerine sahiptir.Oyma vazolar,kitap destekleri, tabaklar,yumurtalıklar, piramitler ve bibloların tümü oldukça popülerdir. Kuartz türü,akikten biraz daha farklıdır ve daha değerlidir( mücevherlerde kullanılır) ve siyah veya beyaz kuşaklıdır. İkisini birbirine karıştırmamanın en iyi yolu,Meksika akiki olarak adlandırmaktır. Meksika akiki, çoklu portakal,sarı,kızıl,ten,kahverengi ve beyaz renkli kuşaklara sahiptir ve sanki dokunmuş mermer gibidir.Oymalar son derece çekici ve kıymetlidir.

Bir başka tür ise ‘’ Iceland Direği ‘’ olarak adlandırılır. Son derece berrak parçalardan oluşur ve tamamenrenksizdir.(Buz gibi) İlk olarak Eskifjor’dan sonra,Iceland’da kalsitin bazalt mağaralarında bulunmasıylakeşfedilmiş ve adlandırılmıştır.Dünya gelenindeki kaya mağazalarında Iceland direkleri bol miktarda bulunur ve çok pahalı değildir ve ayrıca çocuklar arasında son derece popülerdir.Günümüzde iceland direklerinin çoğu Meksika’dan gelmektedir. Iceland direkleri klasik kalsit bölünmesi sergilemektedirler,rhombohedron. İkinci dünya savaşı sırasında iceland direkleri son derece stratejik bir öneme sahip minerallerdi.Bunlar, bombacılar ve topçular tarafından optik ekipmanlar( nişangah) olarak kullanılmışlardır. Kalsitin ikili kırılma olarak adlandırılan özelliğini en iyi şekilde iceland direkleri göstermektedir.

• İkili kırılma ışık kristalin içine girdiğinde ve kalsitin eşsiz optik özelliklerine bağlı olarak, ışın hızlı veya yavaş ışın demetlerine bölündüğü zaman meydana gelir.Bu iki ışın demeti kristalin dışına çıkar ve iki farklı açı( bunlar kırılma açıları olarak bilinir) içerisinde eğilirler,çünkü açılar ışın demetinin hızından etkilenir. Kristalin içine bakan bir kişi, her şeyi iki nesne olarak görecektir. İkili kırılmayı görmenin en iyi yolu, kristali düz bir zemin üzerine koymak veya yazılı kelimelerdir.( sonuç iki hat veya iki kelime olacaktır) Aynı hıza sahip ışın kümeleri için sadece bir yön vardır ve bu C eksenine veya ilk trigonal eksenine paraleldir. Kristalin döndürülmesi, kelimeler tekrar bir bütün haline geldiği zaman, kristal içerisindeki C eksenine paralel olan yönü gösterecektir. Karşılaştırma ile, C eksenine dik olan yön,en geniş ayrılmaya sahip olacaktır. İkili kırılmamın kolay bir şekilde görülmesine sebep olan,kalsitin son derece yüksek kırılma indeksi, aynı zamanda küçük parçalara sahip kalsit içerisinde görülen parazit renklerden( pastel gökkuşağı renkleri) de sorumludur.

Floresan, fosforesans( yakamoz ), thermoluminessans(sıcaklıkla ışıldama), triboluminessans kalsitin diğer önemli özellikleridir. Tüm örneklerin bu özellikleri göstermemesine rağmen, bazıları iyi bir şekilde gösterir ve bu,bazı durumlarda tespit edilebilirdir.Floresan özelliği için en kayda değer durum Franklin,New Jersey ‘de meydana gelir.Burada büyük oranda kalsit az bir miktar manganez içerisinde depolanmıştır ve UV ışığı altında parlak kızıl bir renk olarak ışınır. Meksika iceland direklerinin bazıları,güzel mor veya mavi bir renkte ışınırlar ve bu eşsiz örnekler aynı zamanda,UV ışık kaynağı geri çekildiği zaman, fosforesans(yakamoz) özelliklerine de sahiptirler. Söylendiğine göre, triboluminessans bir çok örnekte görülebilecek bir özelliktir,fakat kanıtlanması son derece zordur. Bu durum, örnekler karanlık bir odada basınç altında kaldığı zaman, örneğin ışıması beklenir.

Kalsitin en iyi özelliği asit testidir.Niçin?Çünkü, soğuk asit örnek üzerine döküldüğünde, kalsit her zaman köpürecektir.Çimento mineralinin tespiti için çalışan jeologların işini garantiye almalarında kumtaşları içerisindeki çimento bile köpürecektir. Köpürmenin sebebi aşağıdaki formülde verilmiştir.

CaCO₃ + 2H(+)                 Ca(+2) + H₂O + CO₂ (gaz)

Karbon dioksit gazı balonlar olarak dışarı verilmiştir ve artık su içerisinde kalsiyum çözülmüştür. Herhangi bir asit bu sonuçları verebilir,fakat seyreltilmiş hidroklorik asit veya sirke bu test için tavsiye edilen 2 asittir. Dolomit veya siderit gibi diğer karbonatlar bu asitlerle,kalsitte olduğu gibi kolayca reaksiyona girmez ve bu durum minerallerin birbirinden ayrılmasında son derece kullanışlıdır.

Diğer taraftan kalsitin karbon dioksit ile oluşturduğu bağ oldukça karmaşıktır. Mercan ve

su yosunları gibi deniz organizmalarının kabuklarını kalsitsiz yaptıklarında deniz suyundan karbon dioksit çekerler. Bu bizler için bir rastlantıdır,aynen karbon dioksitin bir sera gazı olarak bulunması ve ‘’ sera gazı etkisi’’ne katkıda bulunduğu gibi. Çevresel olarak kalsit çok önemlidir ve geçmişte gezegenimizin başarılı gelişiminde son derece önemli olmuştur.Karbon dioksitin deniz suyunun dışına çekilmesinden dolayı, bu biyolojik aktivite,havadaki karbon dioksitin çoğunun deniz suyu içerisinde erimesine izin verir ve bu sebeple gezegen için bir karbon dioksit filtresi gibi davranır.Günümüzde çevreciler, bu aktivitenin insan müdahalesi ile artırılması durumunda ‘’ sera gazı etkisinin ’’nasıl olacağını yoğun bir şekilde tespit etmeye çalışmaktadırlar. Deniz suyunda bulunan çökmüş kalsitin önemli bir bölümü kesin olarak inorganiktir,fakat bu duruma katkıda bulunacak tam oran çok iyi bilinmemektedir. Kalsit ve diğer mineraller dünyanın okyanus ekosistemi içerisinde son derece önemlidir.

Kalsit sadece kalsiyum karbonat minerali değildir. En az üç tane mineral vardır veya CaCO₃’ın üç evresi de denilebilir. Aragonit ve Vaterit kalsit ile birlikte polimorflardır.( Latince ‘’çok yapılı’’) Hepsi aynı kimyasal özelliklere sahiptir ama simetrileri ve kristal yapıları faklıdır. Aragonit orthorhombic ,Vaterit hexagonal ve Kalsit ise trigonal’dir. Aragonit yaygın bir mineraldir, fakat bir çok ortamda ve ısı ve basınç altında kalsit,aragonit’ten daha kararlıdır. Diğer taraftan vaterit son derece nadir bulunur. Zaman içerisinde aragonit kalsite dönüşecek ve aragonitten sonra kalsit pseudomorfları( sahte şekil) de yaygın olmayacaktır.

Gerçekten de kalsit, en iyi koleksiyon tipi minerallerden bir tanesidir. Bir çok ilginç oluşumları ve toplamak için çok çeşitli renkli ve güzel örnekleri vardır. Kalsitin tanınması, rhombohedral yarıkları, asitle reaksiyonu ve ikili kırılması kullanılarak oldukça kolaydır ve tüm bu özellikler kalsiti, derslikler için harika bir örnek yapmaktadır. Eğer kalsit bir örnek üzerindeki önemli bir mineral olmazsa, diğer güzel mineraller için sadece bir aksesuar olur ve onların etkileyiciliğini arttırır.Bir çok farklı oluşumu,rengi,birleşimi ile kalsit, bir koleksiyoncunun tüm bu özellikleri asla başka bir mineralde bir arada bulamayacağı bir mineraldir.

KALSİTİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ :

• Renk son derece çeşitlidir fakat genellikle beyaz yada renksiz veya sarı, turuncu, mavi, pembe, kızıl, kahverengi, yeşil, siyah veya gri renklerin açık tonlarındadır. Arada sırada ise yanar dönerlidir.
• Parlaklık reçinelilerde cam gibi, büyük oluşumlarda donuktur.
• Saydamlık: Kristaller saydamdan yarısaydama
• Kristal Sistem trigonaldir; 3 2/m bar
• Kristaller yapıları son derece çeşitlidir,genelde herhangi olası trigonal formlardadır.Yaygın kalsit kristalleri arasında; scalenohedron,rhombohedron, hexagonal,prizma ve pinacoid vardır. Bunların ve diğer üç yüzün üstündeki oluşumların kombinasyonları çoklu kristal yapılar oluşturabilir,fakat bunlar her zaman trigonal veya sahte-hexagonaldir.İkileşme sık sık görülür ve kristaller içerisinde bloklu V şekillerine, doğru açılı prizmalara, kalp şekillerine ve piramit şekillerine sebep olur. İki yönden sonuçlanmış scalenohedronun ortasındaki bir çentik, kesinlikle ikli kristalleşmenin bir işaretidir. Çizgili yarık yüzeylerine sebep olan zayıf ikileşme de görülür. Pseudomorflardan başka bir çok mineral bilinmektedir,fakat kalsit olarak kolaylıkla tanınmaktadırlar. Büyük,lifli,betonlaşmış,sarkıtlı,yumrulu,taneli,radyal, dalanmış,granül veya katmanlı vb.
• Yarıklar, rhombohedronları oluşturan mükemmel üç yönlüdür.
• Kırılma konkoidaldir.
• Sertlik 3’tür.( sadece bazal pinacoidal yüzeylerde, kalsit 2,5 ‘dan daha az bir sertliğe sahiptir ve tırnaklarla yontulabilir.)
• Özgül ağırlık ortalama 2,7 ‘dir.
• Çizgiler beyazdır.
• Diğer Özellikler: kırılma indisi 1,49 ve 1,66 arasındadır ve önemli bir ikili kırılma etkisine sebep olur( eğer berrak bir kristal tek bir çizgi üzerine konulursa, 2 çizgi elde edilebilir), seyreltilmiş asitlerle kolayca köpürür ve floresan, fosforesans( yakamoz ), thermoluminessans(sıcaklıkla ışıldama) ve triboluminessans olabilir.
• Birleşmiş mineraller çok fazladır fakat genelde aşağıdaki klasik birlikleri içerir;
  Florit, kuartz, barit, sphalerit, galen, celestit, sülfür, altın, bakır, biotit, zeolit, bir çok metal sülfitler, diğer karbonatlar ve boratlar ve daha bir çok mineral.
• Kayda değer oluşumlar : Pugh Taş Ocağı, Ohio, Rosiclare, Illionis; Franklin,New Jersey; Elmwood, Tennesee, Brush Creek ve diğer Missouri, Wisconsin, Kansas ve Oklahoma eyaletleri, ABD; Andreasburg, Harz Dağları ve Saxony, Almanya; Guanajuato, Brezilya; Cornwall, Meksika Duhram ve Lancashire İngiltere; Hindistan’ın Bombay bölgesi Eskifjord, İzlanda Afrika’nın bir çok bölgesi ve dünyanın daha pek çok yeri.
• En iyi belirtileri: Kristal yapı, aside duyarlılık, çokluk,sertlik,ikili kırılma ve özellikle yarıklar.